بیش فعالی

بیش فعالی

مشكلات دوران كودكي ، زمينه سازمشكلات واختلالات رواني در دوره بزرگسالي است بنابر اين توجه هرچه بيشتر به اختلالات ومشكلات رواني در دوران كودكي وبكارگيري روشهايي براي پيشگيري از اين مشكلات ، ضامن سلامت رواني در بزرگسالي است.

يكي از رايج ترين مشكلات دوران كودكي كه توجه روانشناسان وروانپزشكان را به خود جلب كرده است. اختلال كمبود توجه / بيش فعالي است.كودكان مبتلا به اين اختلال  بيش ازحد پرجنب وجوش وبه گونه اي اغراق آميز كنجكاوند. آرام وقرار ندارند ، در جاي خود بند نمي شوند، به همه چيز دست مي زنند، حرف گوش نمي كنند وبه گونه اي عمل مي كنند كه گويي يك موتور آنها رابه حركت وامي دارد.

در سنين دبستان، اختلال كمبود توجه /بيش فعالي ، روابط با خانواده ، همسالان وپيشرفت تحصيلي راتحت تاثير قرار مي دهد. در مدرسه مي توان كم كاري ،رفتارهاي تكانشي وپرخاشگري آنها را مشاهده كرد. مي توان گفت كه كودكان مبتلابه  اختلال كمبود توجه /بيش فعالي ، بيش ازساير كودكان با مشكلات تحصيلي ، مشكلات عاطفي ناشي از انزواي اجتماعي وناتواني در ايجاد ارتباط مواجه مي شوند. وداراي ميزان افسردگي بيشتري نيز مي باشند.

يكي از مشكل ترين موقعيت ها براي كودكان مبتلا به اختلال كمبود توجه /بيش فعالي ، كلاس درس آنها است. كاملا آشكار است كه رعايت مقتضيات محيطهاي آموزشي( مثل آرام نشستن، ساكت بودن وانجام تكاليف ) براي اين گونه كودكان دشوار است. اين گونه كودكان نوعا رفتارهاي ناآرامي يا بازيگوشي رادر كلاس نشان مي دهند. كه طي آن ممكن است داخل كلاس قدم بزنند ، براي ديگران ايجاد مزاحمت كنند ويا در جاي خود نا آرامي نشان دهند. بنابراين تكاليف درسي آنها به ندرت سر وقت انجام مي شوند. ويا اينكه كارها عجولانه وبي دقت انجام مي شوند.

مدرسه غالبا اولين جايي است كه در آن عوارض ناشي شده از كمبودتوجه/ بيش فعالي جلوه گر شده ويا مشكل زا مي گردند.

زيرا محيط مدرسه دقيقا همان شرايطي را مي طلبد، كه كودكان دچار اين  وضعيت با آن مشكل دارند. مهارتهايي از قبيل توجه مستمر در انجام تكاليف، منتظر نوبت شدن ونشستن برسر جاي خود.كودكان مبتلا به اختلال كمبود توجه /بيش فعالي ، در همه يا بسياري از مهارتهايي كه لازمه پيشرفت تحصيلي مي باشند مشكل دارند: مهارتهاي شروع تكاليف، تكميل تكاليف، تعامل با ديگران، پيروي از دستورالعمل ها، نظم بخشي به تكاليف چند مرحله اي و….

در دوره ابتدايي وبا توجه به افزايش درخواستهايي كه از كودك براي توجه نمودن به فرامين صورت مي پذيرد.معلمان  گزارش مي كنند كه اين گونه كودكان پر حرف وبي قرار بوده، برسر جاي خود نمي نشينند، صحبت هاي ديگران را قطع مي كنند، به جاي نگاه كردن به معلم يا تخته سياه به اطراف نگاه مي كنندوتكاليف خود را به طور منظم انجام نمي دهند.

اختلال كمبود توجه / بيش فعالي ، شايع ترين اختلال تشخيص داده شده در دوران كودكي است. كه بنابر شواهد موجود، يك اختلال واقعي ومعتبرمي باشد، كه داراي عواقب طولاني مدت فردي واجتماعي است. بيش فعالي به مشكل و ناتواني كودك در كنترل تكانشهاي نامناسب وكاهش دادن سطح فعاليت با توجه به اقتضاي هر موقعيت گفته مي شود.برخي از محققان ‹ انحراف توجه›  را،  معيار اصلي اين اختلال تلقي مي كنند. وبرخي ديگر از محققان بر مشكلات مربوط به حفظ حالت توجه در اين كودكان تاكيد مي نمايند. ويژگي ديگر اين گونه كودكان ، ناتواني در كنترل رفتارهاي تكانشي است.

 مسائل اين گونه كودكان با ورود به مدرسه،  بيشتر نمودار مي شود. در مدرسه معمولا از دستورات پيروي نمي كنند. وبيشتر وقت معلمان را به خود معطوف مي دارند. معلمان اين كودكان را ، بازيگوش وكم دقت مي نامند.كه نظم كلاس را به هم مي زنند. هنگامي كه معلم تدريس مي كند به جاي اين كه به او گوش فرا دهند با هم كلاسي هايشان صحبت مي كنند. و وقتي كه ساكت هستند به نظر مي آيد كه حواسشان، در كلاس نيست.آنها در كلاس اغلب مخرب ، شروع كننده درگيري و نا آرامند ( به ويژه پسرها) و تعجب آور نيست كه هم كلاسي ها نسبت به آنها ديد خوبي نداشته باشند.

مهمترين مشكلات قابل توجه در اواسط تا اواخر كودكي ( 6 تا 11 سال) ، شامل فراخنا ي كوتاه توجه، نافرماني در برابر مقررات خانه ومدرسه، فعاليت هاي حركتي زياد، خصوصا در موقعيت هاي ساختار دار است. مشكلات مرتبط ديگري هم ممكن است ظاهر شود از جمله : روابط ضعيف با همسالان، عقب افتادگي هاي تحصيلي مزمن، ناتواني هاي خاص يادگيري ومشكلات رفتاري.

وجود رابطه بين عملكرد تحصيلي ضعيف و اختلال كمبود توجه /بيش فعالي به خوبي در تحقيقات مختلف نشان داده شده است. علاوه براين نتايج يك تحقيق طولي 8 ساله نشان داده است كه همزماني بيش فعالي با اختلال رفتار ارتباطي،  مي تواندخطر ترك تحصيل را به ميزان قابل توجهي افزايش دهد.

از سوي ديگر با آنكه راه حل هاي متعددي براي در مان اين اختلال پيشنهاد شده اند ولي تنها  تعدادكمي از اين راه حل ها ، از پشتوانه تجربي كافي برخوردارند كه عبارتند از: دارو درماني، آموزش رفتاري والدين، فنون مديريت رفتاري وا لدين ودرمان شناختي – رفتاري.

در اين ميان رفتارهاي دارويي ودرمان هاي رفتاري وبه ويژه تركيبي از اين دو ، تاثيرات فوري معناداري را در بهبود عملكرد تحصيلي واجتماعي اين گونه از كودكان نشان داده اند. معلمان  ووالدين مي توانند با فراگيري تكنيكهاي كودكان مبتلا به اختلال كمبود توجه /بيش فعالي ،  را در ايجاد رفتارهايي كه منجر به موفقيت تحصيلي واجتماعي مي گردد ياري نمايند.

ضمن اين كه بهبود عملكرد تحصيلي اين گونه كودكان بيش از هر چيز در گرو غلبه بر رفتار از هم گسيخته ، تكانشي وفاقد نظم آنها است.

تكنيكهاي برجسته اي كه در مورد اين اختلال مورد بررسي ومطالعه  واقع شده اند عبارتند از : برنامه هاي تقويت ژتوني ،قرارداد وابستگي، شيوه هاي تنبيه و وابستگي در خانه.

آموزش رفتاري: درمان ( آموزش رفتاري) ، يكي از رويكردهاي عمده سلامت روان است كه هدف از آن كمك به افراد ، در غلبه بر مشكلات رواني به ويژه در ابعاد مختلف رفتاري وتجارب انساني مي باشد. شيوه هاي برجسته اين رويكردها در زمينه بيش فعالي عبارتند از : برنامه هاي تقويت ژتوني ، قرارداد وابستگي، شيوه ها ي تنبيه وروشهاي وابستگي در خانه.

تكنيك آموزش توجه ATT)) : شامل آموزش تمرينهاي توجه ارادي مي باشد. آزمودني ها از طريق اين تمرينها ياد مي گيرند كه به موضوع مورد نظر تاكييد وتمركز نمايند. به طوري كه عوامل خارجي موجب حواس پرتي آنها نشود.

آموزش تعامل والدين كودك : اين برنامه بر آموزش پاسخگويي صحيح والديني وبهبود كيفيت رابطه كودك - والدين از طريق تكنيكهاي رفتاري تاكيد دارد. وازدو بخش : تعامل مستقيم با كودك وتعامل مستقيم با مادر تشكيل مي گردد.

برنامه وابستگي ها در خانه: مشتمل است برارزيابي رفتار كودك در مدرسه طي فاصله زماني مشخص ( مثلا يك روز) پس از پايان هر فاصله زماني به خانه گزارش فرستاده مي شود محتوي گزارش، پيامد حاصله را تعيين مي كند.

بيش فعالي:  بيش فعالي به مشكل و ناتواني كودك در كنترل تكانشهاي نامناسب وكاهش دادن سطح فعاليت با توجه به اقتضاي هر موقعيت گفته مي شود.