سازگاری

سازگاری

" كودكان فرزندان شماني‌ا ند . آنان پسران و دختران اشتياق حياتند و هم از براي او . از شما گذر كنند و به دنيا سفر كنند ليكن از شما نيايند ، همراهي تان كنند، اما از شما نباشند . به آنان  عشق خود توانيد داد ، اما انديشه تان هرگز ، كه ايشان را افكاري ديگر به سراست ، تفكراتي از آن خويشتن .

شما را تلاشي سخت كه همسان آنان  شويد ، اما ذهي خيال باطل  كه  ايشان را به گونه خويش در آوريد كه زندگاني  نه واپس  رود و نه در  انتظار ديروز درنگ كند .  و باري شما چون كمانيد كه اولادتان همچون پيكانهايي سرشار زندگي از آن رها شوند و به پيش روند ."

               جبران خليل جبران

امروزه مطالعه  خانواده بعنوان يك نهاد اجتماعي و سلول اصلي جامعه و يا كوچكترين  واحد بنيادي جامعه مورد توجه بسياري از جامعه شناسان ، مردم شناسان و روانشناسان اجتماعي بوده است . اين امر با  توجه به تاثيرات گسترش  صنعت و رشد شهرنشيني در ابعاد و زمينه هاي مختلف مربوط به خانواده اهميت بيشتري  يافته و محققان  را بر آن داشته  تا جهت بررسي مسائل انساني اين نهاد را مورد تحقيق قرار دهند. مي دانيم كه آنچه كه زمينه ساز رفتار سازگارانه انسان در محيط زندگي خويش مي باشد .  كيفيت مطلوب و سالم عواملي است كه ساخت شخصيت او را از سالهاي اوليه كودكي دراولين محيط اجتماعي  يعني خانواده شكل داده است . نقش خانواده بعنوان اولين محيط آموزشي در ايجاد يا عدم ايجاد اختلالات  رفتاري  پيدايش بيماريها و اختلالات رواني  و چگونگي كنار آمدن با آنها انكار ناپذير است چرا كه محيط خانواده نخستين محيطي است كه الگوهاي جسمي ، عاطفي و شخصيتي فرد در آن پي ريزي و به تدريج  شكل مي گيردو  در اين رهگذر  خانواده بعنوان كانون عشق و محبت ، كانون آموزش و عاطفه ، انتقال دهنده تمدن و  فرهنگ ايفاي نقش نموده و باعث تكوين شخصيت و تعادل رواني و اجتماعي فرد مي گردد.

با پيچيده تر شدن جوامع از ابعاد گوناگون و  ضرورت يافتن مهارتهاي جديد ، ساختهاي اجتماعي متمايز مي شوند . لذا تمدن صنعتي و شهري مدرن از انسان 2 چيز  مطالبه مي كند اول توانايي كسب مهارتهاي بسيار تخصصي  و ديگري قابليت  تطابق سريع با شرايط اجتماعي و اقتصادي دائما متغير . خانواده به موازات اين تغييرات دستخوش تغييراتي مي شود . اين نهاد در پاسخ به نيازهاي فرهنگ جامعه ، نقش حمايت و اجتماعي كردن  اعضا خود را تقبل و رها كرده و به عبارتي 2  نقش  متفاوت را ايفا مي كند . يكي داخلي كه حمايت رواني اجتماعي از اعضا مي باشد و ديگري خارجي كه برون سازي با فرهنگ و انتقال آن است. در اين فرايند عده اي در جريان كسب مهارتها و تطابق سريع با شرايط اجتماعي و اقتصادي دچار مشكلات  زيادي مي شوند و در نهايت سلامت رواني آنها به خطر مي افتد و سازگاري رواني اجتماعي آنان مختل مي شود . سازگاري با موقعيت هاي جديد و متنوع  در دوراني كه همه تنيدگي و تغييرات سريع اجتماعي و نقشي  است كار آساني نيست . سازگاري با خود و محيط براي هر موجودي ضرورت حياتي است و تلاش  روزمره  همه آدميان نيز لزوما  بر محور همين سازگاري دور مي زند . روانشناسان سازگاري  فرد را در برابر محيط  مورد توجه قرار داده و ويژگيهايي از شخصيت را بهنجار تلقي كرده اند كه به فرد كمك مي كند تا خود را با جهان پيرامون سازگار سازد.

قدر مسلم اينست كه خانواده در اين راستا بعنوان يك واحد تربيتي  واجتماعي در حين تامين  نيازهاي  زيستي و رواني كودكان و نوجوانان و شكل دادن به شخصيت آنان  نقش اساسي دارد چرا كه خمير مايه  شخصيت فرد در محيط خانواده شكل مي گيرد. محيط و شرايط خانوادگي مي تواند عامل تشويق كننده يا  بازدارنده   در مراحل   رشد باشد  .

نگرش خانواده نسبت به  فرد موجبات سازگاري يا ناسازگاري او را با محيط هاي  خارج از خانه فراهم  مي آورد . عشق و محبت ، پذيرش ، اعتماد، تشويق و ستايش فرد به عنوان يك انسان از جمله عوامل تعيين كننده در سازگاري فرد در خارج از خانه است . هر گاه نگرش هاي والدين نسبت به فرد  نا مطلوب باشد مانند نگرش  مستبدانه ، سهل گيرانه ، سازگاري فرد با مدرسه ،  همسالان و جامعه را دشوار مي سازد.

اميد است كه اين فعاليت تحقيقي بتواند بر غناي نظريه هاي پيشين مبتني بر تاثير شگرف   خانواده در تامين بهداشت روان و سلامت فرد و سازگاري رواني اجتماعي  و عملكرد خانواده و چگونگي ارتباط  اعضا بيفزايد . همچنين بتواند توجه والدين و  دست اندركاران امر تعليم  و تربيت را به  نقش مهم خانواده بيشتر معطوف سازد تا با تدارك زمينه هاي مناسب براي داشتن نظام  خانوادگي سالم و پويا بتوانيم از طريق اعمال شيوه هاي تربيتي صحيح و حاكم كردن الگوهاي رفتاري مناسب التيام بخش آلام و مشكلات افراد باشيم .

خانواده نخستين نهاد اجتماعي است كه تامين كننده نيازهاي رواني و جسماني فرد است . نخستين  محيط پرورشي است كه مي تواند زمينه بالندگي و شكوفايي فرد را فراهم سازد . همچنين  خانواده مانند هر نظامي از عناصري تشكيل شده است كه در كنش و واكنش با يكديگرند .  اين عناصر  در كنار  يكديگر ممكن است تواما به استقلال و بهم پيوستگي دست يابند و تشكيل يك خانواده بالنده را بدهند  و يا ممكن است به تضاد ، تعارض و ناسازگاري برسند و به يك خانواده آشفته منجر شوند.

عملكرد  خانواده در كانون خانوادگي زير بناي انديشه و اولين ديدگاه فكري كودكان و نوجوانان را پي ريزي مي نمايد و ميزان پاي بندي آنان را به كليه مسائل  فرهنگي ، سياسي و هنري و مذهبي شكل مي دهد و  كودك از راه مشاهده و بررسي چگونگي رفتار و كردار افراد خانواده اش به  سازگاري يا ناسازگاري ديگران خو مي گيرد.

در 15 سال اخير توجه  رو به افزوني ای به تاثير تجارب درون خانواده به طور كل و تاثير روابط اعضاي خانواده بر رشد بچه ها شده است . برخي از  محققين خانواده را به منزله سيستم تلقي نموده و بر اين نكته تاكيد نموده اند كه تاثير خانواده به صورت يك واحد خيلي بيش از مجموعه  اجزاي  آن است . برخي ديگر بر روابط ويژه 2 نفر در خانواده و تاثير آن بر رفتار بچه ها معتقد بودند. به طور كلي ، مطالعات قبلي تائيد كرده اند كه از يكسو خانواده نا كار آمد مركزي است كه در آن بزهكاري رشد مي كند و از سوي ديگر يك خانواده قوي مي تواند كودك را تغذيه كرده و از او حمايت كند حتي زمانيكه گروه همسالان يا مدرسه در اين زمينه كار آمد  عمل نكند  .

اكثر مشكلات رفتاري كه ريشه در خانواده دارند برخاسته از تعاملات درون  خانواده اي مي باشد كه كودكان  اين تعاملات را غير قابل تحمل يا حداقل تند و خشن  درك مي كنند . سوء استفاده و ناديده گرفتن در طول دوران كودكي نشان داده است كه در افزايش خطر بزهكاري و ناسازگاري در سالهاي بعد تاثير دارد. مطالعه أي از نوجوانان فراري آشكار مي كند كه آنها  خانه را به دليل رفتار تجاوز كارانه و سوء استفاده خواه فيزيكي ، جنسي يا هيجاني ترك كرده اند و فرار از خانه آخرين رفتار امنيت خواهي بوده است.

از آنجايي كه  نوجواني يك دوره پر خطر است و در اين دوره موقعيت هاي زيادي براي رشدانواع مشكلات رواني وجود دارد. مهمترين نگراني والدين و متخصصين باليني دسترسي به ضريب  آسيب پذيري نوجوان در اين دوران است . سازگاري بهتر  نسبت به استرس هاي زندگي وقتي رخ مي دهد كه نوجوان متعلق به گروههاي اجتماعي و اقتصادي بالاتر باشد ، داراي شبكه  حمايت اجتماعي متشكل از اعضاي خانواده  و گروه  همسالان باشد و نيز با حضور در محيط آموزشي بتواند محيط حمايتي و آموزشي  و رقابتي را همزمان تجربه كند.

دوره نوجواني و جواني يكي از بحراني ترين دوران زندگي فرد است . نوجوان در اين دوران با  مشكلات فراواني دست به  گريبان مي شود . از نظر  اجتماعي نوجواني دوره آماده سازي مجدانه  براي نقش آينده بعنوان يك بزرگسال جوان است و در اين فرايند نوجوان به  يك سري مهارتهاي اجتماعي و فردي دست مي يابد و شيوه هاي صحيح  ارتباط با ديگران مي آموزد . لذا يكي از اهداف تربيت فراهم ساختن موجبات سازگاري  فرد با محيط اجتماعي است . سازگاري فرايندي كم و بيش آگاهانه است كه بر پايه  آن موجودي با محيط اجتماعي   وطبيعي و يا فرهنگي انطباق مي يابد و ارتباط سالم و موثري بين فرد و جامعه برقرار مي شود و بدين ترتيب  زمينه رشد شخصي فراهم مي گردد . خانواده در فرايند  سازگاري نقش اساسي دارد . ارتباط بين اعضاي خانواده اگر بر اساس احترام و نياز و  توجه به  استقلال و همكاري و همدلي اعضا باشد در نوجوان  ميل به ارتباط با ديگران به وجود مي آيد و چنانچه ارتباط ناسالم باشد در نوجوان ميل به گريز از ديگران  شكل مي گيرد و او رادر سازگاري  سالم و موثر با محيط اجتماعي ناتوان مي سازد.

همانطور كه بعضي از تحقيقات نيز نشان داده اند مسائل مربوط به خانه و خانواده جزء مهمترين فهرست مشكلات نوجوانان مي باشد و نوجوانان در طبقه بندي خود از مشكلات اولين طبقه  را به مسائل خانوادگي اختصاص داده اند . از مهمترين موضوعات مربوط به مشكلات خانه و  خانواده مي توان از روابط و تعاملات درون گروهي خانواده نام برد.

امروزه نقش محرک و سازنده خانواده بر همگان روشن است. پدر و مادر اولين کسانی هستند که زير بنای شخصيت سالم  يک نوجوان را می سازند و پايه گذار ارزش ها و معيارهای فکری  وی هستند. متاسفانه بسياری از خانواده ها به علت بی توجهی يا عدم آشنايي با شيوه های برقراری ارتباط  با فرزندان خود نمی توانند رابطه ای صحيح برقرار کنند و آنها را از دست می دهند. بنابر اين قطع رابطه با نوجوان و يا رابطه  نادرست با او ممکن است تاثير مخربی بر نوجوان بگذارد . يکی از مشکلات نوجوانان کشور ما مسئله چگونگی روابط با والدينشان است.

نتايج تحقيقی نشان می دهد که 56 درصد از مشکلا ت تربيتی دانش آموزان  بطور مستقيم در ارتباط با خانواده ا ست و قسمتی از مشکلات آموزشی ، رفتاری ، عاطفی و جسمانی نيز مربوط به خانواده  می باشد.

نتايج يک پژوهش در زمينه تجزيه و تحليل رفتار در 623 خانواده در تهران نشان داد که فرزندان رفتار والدين را قبول ندارند وحتی مايل نيستند که همان رفتار را به فرزندان خود منتقل نمايند. همچنين بنابه نتايج اين  پژوهش 32 درصد از پسران و33 درصد از دختران به رفتار والدين خود اصلاَ  اعتقاد ندارند.

در حاليکه خانواده اولين پايگاه مهم و موثر در رشد عواطف فرزندان به حساب می آيد ، شايد بتوان علل اصلی انحرافات اخلاقی و رفتاری نوجوان را در نحوه برخورد والدين نمود . نوجوانانی که مشکلات رفتاری و هيجانی دارند کسانی هستند که والدين آنها در ابراز محبت و توجه به روابط خانوادگی در مراحل گوناگون زندگی مشکل دارند.

عده ای از روانشناسان اعتقاد دارند که رفتارهای ناسازگار نوجوانان ناشی از فقدان جو عاطفی لازم در محيط خانواده است . خشم و خصومت والدين نسبت به فرزندان ، طرد کردن يا  ناديده گرفتن فرزندان سبب مي شود که آنها دچار مشکلات تحصيلی ، عدم سازش با گروه همسالان يا بروز رفتارهای ضد اجتماعی شوند.

سازگاری با خود و با محيط برای هر فردی يک ضرورت حياتی است. موضوع ناهنجاريها ، کجروی ها و ناسازگاری ها ی اجتماعی همه روزه در جامعه  نوجوان ابعاد وسعيتری به خود می گيرد و خانواده در اين راستا اساسی ترين و اصلی ترين کارکرد اجتماعی ، يعنی تربيت و پرورش سازگاری کودکان و نوجوانان  با موقعيت های جديد را بعهده دارد.